چرتکه یا abakus، ابزاری باستانی و در عین حال جاودانه، بیش از دو هزار سال است که در فرهنگ‌های متنوعی از چین و ژاپن تا ایران و روم کاربرد داشته است. این ابزار ساده و در عین حال قدرتمند، متشکل از بدنه‌ای چوبی یا فلزی و میله‌هایی است که مهره‌های قابل حرکت روی آن قرار می‌گیرند. با وجود ظهور ماشین‌حساب‌های دیجیتال و نرم‌افزارهای پیشرفته، چرتکه همچنان به عنوان یک ابزار آموزشی مؤثر برای تقویت درک عددی و مهارت‌های محاسباتی شناخته می‌شود.
ساختار و عملکرد چرتکه
هر ستون یا میله در چرتکه نمایانگر یک ارزش مکانی مشخص است؛ مثلاً یکان، ده‌گان، صدگان و الی آخر. با حرکت مهره‌ها به سمت تیرک میانی یا دور از آن، عدد مورد نظر نمایش داده شده و می‌توان چهار عمل اصلی ریاضی را به صورت فیزیکی و قدم‌به‌قدم اجرا کرد. این فرآیند ملموس، برخلاف وارد کردن اعداد در ماشین‌حساب و مشاهده یک جواب ناگهانی، روند حل مسئله را برای کاربر شفاف می‌سازد و مهارت‌های تحلیلی و منطقی را ارتقاء می‌دهد.
مزایای آموزشی چرتکه
۱.
درک عمیق ارزش مکانی:لمس و دیدن جابه‌جایی مهره‌ها باعث می‌شود کودک مفهوم ارزش مکانی اعداد را بهتر درک کند.
۲.
تقویت حافظه تصویری:هر بار که مهره‌ها حرکت می‌کنند، تصویر آن در ذهن ثبت می‌شود و به تدریج توانایی تجسم اعداد در ذهن قوی‌تر می‌گردد.
3.
افزایش تمرکز و دقت:تمرین مداوم با چرتکه نیازمند توجه بالا و دقت در حرکت مهره‌ها است که توانایی تمرکز را تقویت می‌کند.
تولد تونومیک
تونومیک(Tonomik) رویکردی نوین است که از ترکیب چرتکه فیزیکی و تصویرسازی ذهنی سرچشمه می‌گیرد. در این روش، دانش‌آموز ابتدا با چرتکه واقعی تمرین می‌کند تا مبانی محاسبات را به خوبی یاد بگیرد؛ سپس تدریجاً مهره‌ها را در ذهن مجسم کرده و بدون ابزار فیزیکی، عملیات ریاضی را انجام می‌دهد. این گذار از دنیای محسوس به دنیای انتزاعی، قدرت ذهنی و خلاقیت را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
چگونه تونومیک کار می‌کند؟
۱.
فاز اولیه:تمرین با چرتکه فیزیکی و تکرار جمع و تفریق ساده.
۲.
فاز انتقالی:تمرین همزمان با چرتکه واقعی و چرتکه خیالی؛ هنرجو با صدا زدن اعداد، مهره‌های مجازی را در ذهن حرکت می‌دهد.
۳.
فاز پیشرفته:اجرای کامل عملیات با چرتکه ذهنی و حذف ابزار فیزیکی؛ در این مرحله، نرخ سرعت و دقت محاسبات بسیار بالاتر از روش‌های معمولی است.
فواید تونومیک
-
فعال‌سازی هر دو نیمکره مغز:نیمکره چپ (منطق و تحلیل) و نیمکره راست (خلاقیت و تجسم) همراه با هم درگیر می‌شوند.
-
سرعت واتدقت برتر:افراد مسلط به تونومیک قادرند چهار عمل اصلی را در کمتر از یک ثانیه انجام دهند.
-
تقویت حافظه کاری:نگهداری اطلاعات موقت در ذهن برای انجام محاسبات پیاپی، حافظه کوتاه‌مدت را تقویت می‌کند.
ترکیب چرتکه و تونومیک در آموزش
ادغام این دو روش در برنامه‌های آموزشی، تجربه‌ای نوآورانه برای یادگیری ریاضیات فراهم می‌کند. مدارس و مراکز آموزشی با استفاده از چرتکه فیزیکی در کلاس‌های پایه و تونومیک در مراحل بالاتر، می‌توانند مهارت‌های محاسباتی را به شکلی سیستماتیک و جذاب به دانش‌آموزان انتقال دهند. این ترکیب نه تنها یادگیری ریاضی را لذت‌بخش می‌کند، بلکه اعتمادبه‌نفس دانش‌آموزان را در مواجهه با اعداد و مسائلی که در نگاه اول دشوار به نظر می‌رسند، افزایش می‌دهد.
نتیجه‌گیری
چرتکه و تونومیک نمایانگر پلی میان سنت دیرینه محاسبات و نوآوری‌های ذهنی جدید هستند. استفاده از این دو ابزار به‌طور همزمان، نه تنها مهارت‌های عددی را تقویت می‌کند، بلکه توانمندی‌های شناختی مانند تمرکز، حافظه تصویری و خلاقیت را تقویت می‌نماید. اگر به دنبال روشی جامع، اثربخش و جذاب برای آموزش ریاضیات به کودکان یا حتی بزرگسالان هستید، چرتکه و تونومیک گزینه‌هایی بی‌نظیر و مکمل یکدیگرند.